Sensorische desintegratie bij dementie

Waarom we in De Wingerd niet ‘snoezelen’ met bewoners, maar wel een ‘Zenso-cocoon’ hebben ingericht… Oftewel hoe wetenschap en ervaringsexperten bij onze kiné-collega’s met de juiste prikkels het proces van sensorische desintegratie tegen gaan bij mensen met (gevorderde) dementie. We zetten al jarenlang allerlei technieken en soms ook verrassende middelen in om comfortzorg te verlenen en onrust weg te nemen, eigen aan het ziekteproces van de bewoners.

Geen snoezelruimte dus, maar wel een ‘Zenso-cocoon’ omdat het zoveel meer is dan ‘snoezelen’ én ook wetenschappelijk onderbouwd. De gekozen benaming begint met ‘Zen’, wat tot rust komen betekent. ‘Zenso’ klinkt bovendien bijna als ‘senso’ van sensorische integratietherapie, wat verwijst naar
het belang van specifiek aangeboden zintuiglijke prikkels bij personen met dementie. Wij willen onze bewoners op maat en naar hun specifieke noodzaak zintuiglijke prikkels aanbieden. Dit moet kunnen gebeuren in een ruimte die rust, veiligheid en geborgenheid aanbiedt, daarom de woordkeuze ‘cocoon’.

Jo De Clercq, niet alleen kinesist maar ook comfortzorg- en dementiespecialist, licht voor het winternummer van 2015 een project toe dat al een tijdje op de tekentafel lag en in de loop van het daarop volgende jaar uitgevoerd zou worden. We zijn ondertussen 5 jaar verder en kijken vandaag terug op heel wat positieve ervaringen met deze destijds erg innoverende aanpak van de sensorische dementieproblematiek.

Het kine-team begon jaren voordien met het aanbieden van relaxatiebaden waarbij een bewoner op een drijfmat ligt en met een nat badlaken wordt bedekt. Daardoor wordt de persoon met dementie, die vaak het eigen lichaam niet meer herkent en daardoor onrust kent, zich weer bewuster van net die lichamelijkheid. Zo een bad vraagt natuurlijk heel wat voorbereidend werk en er moet ook continue iemand bij de bewoner blijven om de veiligheid te kunnen garanderen. Om die reden werd dit soort comfortzorg in het verleden meestal pas toegepast bij bewoners in de laatste dementiefase. Gaandeweg beseften we dat het aanbieden van juist gedoseerde zintuiglijke prikkels, lichamelijk en audiovisuele, tijdens het ganse ziekteproces comfort en rust zou kunnen brengen. Dus gingen Jo en de collega’s op zoek naar een andere wijze om de sensoriële integratietherapie toe te passen.

Vervagen en uiteindelijk verlies van het eigen lichaamsschema

Als wij het hebben over de zintuigen denken wij spontaan aan het gezicht, het gehoor, de reuk en de smaak maar dat zijn eigenlijk secundaire zintuigen. Mensen met dementie hebben meer en meer nood aan prikkels op maat om zich zo bewust mogelijk te zijn over het eigen lichaam in de ruimte rondom hen. Wij richten ons daarom in eerste instantie op de drie primaire zintuigen: de oppervlakkige tastzin in de huid, de diepere tastzin in de spieren en gewrichten en de evenwichtszin.

Bewoners met een ‘bewegingsdrang’ of ‘doolgedrag’ bijvoorbeeld hebben een sterke behoefte om veel rond te lopen omdat dit een prikkeling oplevert van zowel de huid als de spieren/gewrichten en het evenwichtsorgaan. In onze Zenso-Cocoon wordt deze primaire prikkel aangeboden door het  muziektherapiewaterbed. Dit waterbed, waarvan het water een temperatuur heeft van 35°C, heeft een veel groter contactoppervlak met het lichaam dan een gewone matras. Het waterbed geeft niet alleen meer tactiele prikkels, maar ondersteunt door zijn grote vervormbare eigenschap ook de spieren en gewrichten en biedt aan het evenwichtsorgaan ook prikkels aan.

Een verandering van lichaamshouding creëert dan onmiddellijk een nieuw prikkelaanbod op deze drie kanalen. Onder het waterbed bevinden zich ook  twee grote boxen waardoor men de muziek voelt en dan vooral de lage tonen. Water is namelijk een goede geleider van geluid en dat geldt ook voor het lichaam omdat het voor 80% uit water bestaat. De geluidstrillingen zijn dus niet enkel een auditief kanaal, ze bereiken dus niet alleen het oor, maar ook de huid, de spieren en de gewrichten, net als het evenwichtsorgaan. Door de inzet van deze trillingen wordt een soort van ‘neurologische rempedaal’ geactiveerd, waardoor er fysieke ontspanning, mentale rust en een verhoogd concentratievermogen optreedt.

Prikkels op maat in de Zenso-cocoon

Als een bewoner gevoelig is voor geuren kan bijvoorbeeld lavendelgeur verspreid worden. Daarnaast zijn er ook drie visuele kanalen beschikbaar: het achtergrondlicht, de ‘bubble unit’ (bubbelwaterzuil) en de ‘fiber glow’ (lichtbundel). Als deze in statische kleuren worden aangeboden, is er de fotoprojectie als dynamische prikkel. Van elk van deze drie lichtkanalen kunnen de kleuren veranderd worden.

Bij een passieve bewoner kunnen wij bijvoorbeeld eerder groen en blauw gebruiken, de kleuren van de ochtend, om een activering te bekomen. Bij een te actieve persoon kunnen bijvoorbeeld de avondkleuren geel, oranje en rood meer geschikt zijn om rust te brengen. Bij de projectie kunnen foto’s uit het verleden van de bewoner getoond worden. Bij dolende bewoners, die veel veranderende prikkels nodig hebben, kan op 1, 2 of 3 kanalen een programma met steeds wisselde kleuren aangeboden worden.

Bij bewoners die meer moeite hebben om zichzelf uit te drukken, of dat niet meer kunnen omdat dementie hun taligheid heeft weggerukt, letten wij op non-verbale signalen. De prikkels worden aangepast tot de frons in het voorhoofd of de of lichaamsspanning zichtbaar verdwenen zijn. Dit houdt een zintuiglijke zoektocht in tot de dosering van statische en dynamische prikkels het gewenste effect geeft. In die zin is de Zenso-cocoon eigenlijk een experimentele ruimte waarin wij leren welke prikkeling de bewoner precies nodig heeft en die kennis kunnen wij dan ook proberen te vertalen naar de
kenmerken in de kamer van de bewoner, door bijvoorbeeld het bed of de belichting aan te passen.

Comfortzorg bij dementie blijft een continue proces met voortschrijdende inzichten.