Zorg moet terug ‘normaal’ worden volgens hem. Er moet weer een juiste mix ontstaan met informele zorg en professionele dienstverlening. Alleen dan zal zorg ook in de toekomst voor iedereen toegankelijk en betaalbaar blijven. Alleen zo zullen zorgjobs terug aantrekkelijk en werkbaar zijn en zullen de vacatures weer ingevuld kunnen worden. Er is een transitie nodig. En De Wingerd wil het voorbeeld geven.

Het natuurlijke sociale weefsel verwaarloosd

Een aantal evidenties van vroeger zijn grotendeels verloren gegaan. Kinderen werden voor of na school door buren of grootouders opgevangen. Jongere generaties namen spontaan een stuk zorg voor de ouderen op. Wat de overheid vandaag als ‘mantelzorg’ en ‘zorgzame buurten’ institutionaliseert, was ooit gewoon normaal. Maar wie actief begaan is met zorg en professionele dienstverlening ervaart dat velen in onze maatschappij zich nog steeds willen inzetten voor de ander. Anderzijds stellen wij ook vast dat de organisatie van onze samenleving en de maatstaven van onze economie dat niet altijd zo makkelijk maken.

In haar drang naar
specialisatie, opschaling en professionalisering van de zorg
hebben politiek en maatschappij het belang van
het natuurlijke sociale weefsel verwaarloosd.

De wijze waarop we onze hulpverlening in het verleden hebben georganiseerd, draagt daar evenmin toe bij. Jongeren met problemen zonderen we met lotgenoten af in speciale leefgroepen. Kleine kinderen steken we in crèches, want jonge ouders moeten gaan werken. En ouderen halen we uit de maatschappij en brengen we naar het woonzorgcentrum. Indien er sprake is van dementie, dan sturen we hen naar een gesloten afdeling voor aangepaste zorg. In haar drang naar specialisatie, opschaling en professionalisering van de zorg hebben politiek en maatschappij het belang van het natuurlijke sociale weefsel verwaarloosd.

De ‘spontane helper’ wordt afgeremd

Omdat er zoveel specialisten zijn, onderschat de ‘spontane helper’ – die vandaag door een tekort aan zorgpersoneel broodnodig, zelfs onmisbaar is – zijn eigen kunnen en wordt hij afgeremd. Faalangst verlamt en de samenleving verkrampt. Mede daardoor kijken zorgvragers vandaag aan tegen ellenlange wachtlijsten en huizenhoge facturen. Kwaliteitsvolle zorg en zelfs basiszorg waar iedereen recht op heeft, dreigt voor velen ontoegankelijk en onbetaalbaar te worden.

De overheid staat voor dezelfde uitdagingen als de organisaties en de publieke instanties die in Vlaanderen de zorg organiseren. Iedereen zit met dezelfde vragen: hoe kunnen we buurtgericht, intersectoraal en ‘ontschot’ gaan werken? Want in een lange termijnvisie moet zorg door participatie een opdracht worden voor zowel de burger als de sector zelf. Wanneer we als samenleving erkennen dat we bepaalde dingen kwijt zijn geraakt door individualisering, competitie- en prestatiedrang, zelfs door de komst van nieuwe technologie, ligt het alternatief voor het grijpen.

Het moet anders. En wij weten hoe!

In woonzorgcentrum De Wingerd geloven we dat ook met dementie kwaliteit van leven mogelijk is. Daarom passen we ons als organisatie aan, aan de noden van het individu. We zijn pioniers en passen al jaren de principes van het kleinschalig genormaliseerd wonen toe. Zorgverstrekkers begeleiden woningen voor acht bewoners met een klein vast team in een huiselijke omgeving. Zij werken in de woonplek van mensen met dementie, niet omgekeerd. De gelijkwaardigheid in dat samenleven en de omgang met professionals, bewoners, familie en vrijwilligers is het belangrijkste uitgangspunt van onze zorg en onze diensten.

In De Wingerd werken zorgverleners
in de woonplek van mensen met dementie,
niet omgekeerd.

Met onze participatie in het project van ‘De Boomgaard’ gaan we nog een stap verder. Daar passen we ook de infrastructuur aan, aan de noden en de dynamiek van de buurt. Dit project is uniek in Vlaanderen omdat er voor de eerste keer géén grote of gespecialiseerde campus meer wordt gebouwd. Er wordt daarentegen ingezet op kleine entiteiten voor mensen met een zorgnood of nood aan ondersteuning en begeleiding, om hen in de onmiddellijke buurt van hun sociaal- en familienetwerk te laten blijven. Naar ‘De Boomgaard’ komen wonen of er gebruik maken van dagopvang, zal, ongeacht de zorgvraag, niet meer leiden tot een breuk met hun bestaande habitat.

Transitie naar nieuwe werkvormen

Organisatorisch maakt dat de zaken natuurlijk niet makkelijker, maar we worden graag uitgedaagd. Wij zijn er vast van overtuigd dat de generaties die over enkele jaren toe zullen zijn aan ondersteuning, de voorkeur zullen geven aan een kleinschalige woon- en zorgvorm. Zo kunnen ze volwaardig blijven deelnemen aan de samenleving en wonen in hun eigen buurt. Daartoe zullen de huidige woonzorgcentra moeten ‘deconstrueren’ en transformeren.

In Leuven zitten we al in die transitie. Want door de ontwikkeling van het project ‘De Boomgaard’, zal woonzorgcentrum De Wingerd waarschijnlijk een aantal bewoners minder opnemen. Daardoor komt er misschien een van de zestien woningen vrij in het woonzorgcentrum. Die kan dan op haar beurt benut worden voor ander types van zorgvragers in de buurt. En dat hoeft geen homogene groep te zijn. Er kunnen idealiter mensen met diverse ondersteuningsvragen en zorgtypes terecht. En zorgorganisaties kunnen er elkaar aanvullen en samenwerken.

Daarnaast staan we vanuit woonzorgcentrum De Wingerd mee aan de wieg van ‘LIVEZ cvso’. Dat staat voor Leuvense Initiatieven voor Eerlijke Zorg, dwars doorheen de zorgmuren – voor, in en met de buurt. Deze nieuwe coöperatie werd samen met Oostrem VZW, De Wissel VZW en het Stadsmakerfonds opgericht in unieke samenwerking met Zorg Leuven.

Ondanks alle goede wil, uitmuntende zorg
en gedreven medewerkers,
botst de eigen hulpverlening
regelmatig op haar grenzen.

Alle partners hadden al langer de intentie om het zorglandschap te hervormen. De deelnemende organisaties bruisen van enthousiasme en vertalen dat in een pak energie. Dat is ook nodig. Want ondanks alle goede wil, uitmuntende zorg en gedreven medewerkers, botst de eigen hulpverlening regelmatig op haar grenzen. De wereld en de maatschappij veranderen. De mensen evolueren mee. En er is meer dan ooit nood aan nieuwe werkvormen om te wonen, te leven en te zorgen.

Iedereen ervaart dat er grote onvolkomenheden zitten in ons huidig zorgsysteem, dat er andere en betere oplossingen moeten bestaan. Wij hebben een antwoord gevonden waarin we geloven en we gáán ervoor.

Het landschap veranderen, over sectoren heen

Een concrete stap die we de komende jaren zullen zetten met ‘Den Boomgaard’, is het bouwen van een zorgsite met verschillende wooneenheden voor zo’n 34 mensen. Ouderen, personen met een beperking, kwetsbare jongeren en jonge gezinnen zullen er terecht kunnen. Die mensen zijn afkomstig uit de buurt, worden dus niet ontheemd, en komen er wonen op het moment dat hun eigen huis niet langer bij hun levensfase past.

Zo’n zorgsite zal in de toekomst absoluut een essentieel onderdeel zijn in het ecosysteem van een duurzame en levensbestendige woonwijk. We hopen dat er een versterkte leefgemeenschap ontstaat, met nog meer menselijke samenhang dan het buurtwerk dat er al aanwezig was. Bovendien moet er een soort ‘zorglevering XL’ kunnen ontstaan, waarbij een volledig spectrum betrokken is van zorgvrager, mantelzorger, vrijwilliger, zorgprofessional tot dokter en specialist.

Er zullen nog steeds gespecialiseerde
en grotere zorgcentra nodig zijn.
Toch willen we het vizier definitief
van richting veranderen
en welzijn voor iedereen toegankelijk maken.

We proberen dus over sectoren heen het zorglandschap te veranderen. En dat zorgt er hopelijk voor dat ik over 10 jaar kan zeggen: “Vroeger stuurden we mensen naar het woonzorgcentrum, vandaag gelukkig niet meer.” Er zullen nog steeds gespecialiseerde en grotere zorgcentra nodig zijn waar mensen de aangepaste zorg ontvangen die ze wensen. Toch willen we het vizier definitief van richting veranderen en welzijn voor iedereen toegankelijk maken.